Flamenko Dansının Tarihçesi

Getty

Her tür dans, kültürü ve toplumu doğru bir şekilde yansıtır. Gelenekler, din, iklim özellikleri, ekonomik ve coğrafi koşullar, giyinme şekli, tarih, evrim düzeyi, vs. bir toplumun dansında temsil edilmektedir. Flamenko bir istisna değildir. Flamenko, Endülüs ve çingene popülasyonlarının insan formu, kültürü ve dilinin bir tezahürü olarak kabul edilir Bu nedenle yeterli düzeyde bir kavrayış elde etmek için flamenkonun kökenini, temel özelliklerini ve hedeflerini incelemek gerekir.

Tutku, mizaç ve enerjiyi çağrıştıran flamenko, hem görsel hem de işitsel anlamda en heyecan verici sanat formlarından biridir.

Flamenko dansı, beden sanatının bir biçimi ve ritmin entegre bir parçasıdır, psikolojik olarak motive olmuş çeşitli unsurları hareket sanatı ile birleştirir ve muhteşem becerileri uyum ve güzelliğe dönüştürür.

Flamenko dansının kökenleri

Yürütülen araştırmalar ve çalışmalar, flamenkoların gerçek kökenlerini açıkça tanımlamayı zorlaştırmaktadır. Gerçek kökleri daha da geri gidebilmesine karşılık, yaklaşık iki yüz yıl öncesine dayanmaktadır.

Bugünkü flamenkodan zevk almak için, flamenkonun İspanya'nın güneyindeki Endülüs çingene kültürüne dayanan kökenlerini anlamak faydalı olabilir .

Flamenko evriminde üç önemli gelişim evresi söz konusudur: Çingenelerin İspanya'ya gelişi, romantik dönem ve Franco'nun diktatörlüğü.

1. Çingenelerin İspanya'ya Gelişi

Çingeneler, yüzyıllarca dünyanın farklı ülkelerinde, özellikle de Hindistan, İran ve Mısır'da göçebe olarak yaşadı. Tüm bu diaspora sürecinde tanık oldukları halk dansları ve müzikler, onlara karşı gösterilen ezici tutum, davranış ve sosyal baskılar kendi kimlik ve kültürleriyle birleşince ortaya bu bir çeşit isyan dansı olan flamenko çıktı.

2. Romantik Dönem

Monarşinin üç yüzyıl süren baskısından sonra, flamenko nihayet İspanya sınırlarını aşmaya başladı.

Flamenko, bu dönemde, oryantal ve egzotiklerin tezahürü olduğu için romantizmciler adına sanatsal bir cennetti. Yine bu dönemde günümüzde popüler olan modern flamenko biçimi ortaya çıktı. Flamenko'nun fanatik fantezisinin en iyi örneği Prosper Mérimée'nin Carmen'inde (1845) görülebilir .

Flamenkonun ticarileşmesi ise 19. yüzyılın sonlarında başladı. Ve bu da misafirlerine flamenko şarkısı ve dansını programına ekleyen kafeler, partiler, fuarlar ve özel salonların sayısında artışa neden oldu.

Hatta o kadar ki tiyatronun en prestijli balerinleri çingeneler gibi giyindi ve operalar flamenko ile birlikte hareket etti. Flamenko resmen aristokratlar ve elitler tarafından sevilen popüler bir kültüre dönüştü.

3. Franco'nun Diktatör Yılları

Flamenko'nun bugün herkesin bildiği ve sevdiği sanat formu haline gelmesinin son gelişim aşaması, İspanyol diktatörü Francisco Franco (iktidar: 1939-1975) tarafından ulusal bir dans olarak benimsenmesiyle gerçekleşti.

Hükümet flamenkoyu, kendi propagandası için bir araç olarak kullanmaya başladı. Ayrıca, flamenko içeren filmler, hükümetin İspanya'ya daha fazla turist çekme planında önemli bir rol oynadı. Kuşkusuz, Los Tarantos (1963) gibi filmler, Flamenko'yu İspanyol sanat formu olarak diğer Avrupa ülkelerinin vatandaşları arasında popülerleştirdi. Böylece, Franco'nun 1975'teki ölümünden sonra flamenko, müzik ve dans dünyasında İspanyol kimliğiyle eş anlamlı bir sanat ve kültür biçimi olarak hafızalara kazındı.

Flamenko dansının özellikleri

Duruşun özgürlüğü ve gururu, kadın tarafından yapılan çapkın hareketler, bedensel ifade zenginliği, hareketlerin duyarlılığı ve derinliği flamenkonun içeriğini oluşturuyor.

Genel olarak erkek daha küstah ve erkeksi bir şekilde hareket ederken, kadın daha doğal ve hassas bir şekilde hareket eder.

2010 yılında Flamenko, Dünya Mirası Hazinesi olarak adlandırıldığında asla mümkün olamayacağı düşünülen bir konuma ulaştı.

Flamenko sözlük

AFICIONADO : Dinleyici (Flamenkoda sanatçıya destek veren dinleyici)
AFİLLA : Flamenkoda bir çeşit kalın, boğuk ses.
AIRE: Sahip olunan kültürün şarkı ve danslarına veya folklorik kültürlerindeki öğelere denir. Hava, tavır.
ALBOREAS: 12 zamanlı bir form.
ALEGRIAS: Cadiz kökenli 12 zamanlı neşeli bir formdur.
ALEGRIAS POR ROSAS: Alegrias’ın Mi majör tonundan yorumlanması.
ALZAPÚA : Başparmakla telleri aşağı ve yukarı alternatif vuruşlar kullanarak çalmak.
AMBIENTE: Çevre vaya ambiyans.
ANDALUCIA: İspanya’nın Endülüs bölgesi.
APAGAR : Telleri susturmak.
APOYANDO : Parmakları tellere yaslayarak (destekleyerek) çalmak.
ARO: Gitarın yan kısmı.
ARPEGIADO: Arpej. Gitar tekniği.
ARRASTRE: Gitarda sağ eli yüzük parmağının alt tellerden yukarıya doğru kaydırılması.

BAILAOR: Flamenko dansı yapan erkek.
BAILAORA: Flamenko dansı yapan bayan.
BAILAR: Dans etmek.
BAILE: Dans, flamenko dansı.
BOCA: Gitarın göğüs tahtasındaki ses deliği.
BOUT : Gitarın gövdesi.
BRACEO : Dans boyunca kolların hareketi.
BULEAEROS : Bulerias formunda sanatçıların uzmanlaşması.
BULERİAS : Jerez kökenli, yüksek tansiyonlu, 12 zamanlı bir form. Coşkulu ve canlıdır, hüzün içermez.
BULERIAS AL GOLPE: Golpe vuruşları ön planda olan bir bulerias varyasyonu.

CABALES : Flamenco uzmanı.
CABEZA: Gitarın baş kısmı.
CAFÉ CANTANTE: 19.yüzyılın ikinci yarısından sonra ortaya çıkmış olan profesyonel anlamda flamenko müziği ve dansı icra edilen café lere verilen ad.
CAJON : 4 köşe, içi boş tahtadan yapılmış, kutu biçiminde vurmalı bir çalgı.
CALO: Çingenelerin kendilerine ve dillerine verdikleri ad.
CAMBIO: Değişiklik.
CAMPANAS: Çanlar, kampanalar.
CANTAOR: Flamenko şarkısı söyleyen kişi.
CANTE: Şarkı, şarkı söylemek.
CANTE CHICO: “Küçük Şarkı” olarak bilinen üç genel flamenko sınıfının üçüncüsüdür. Daha çok kırsal yaşam, eğlence gibi dertsiz ve tasasız konuları içeren folklorik şarkı ve danslardan meydana gelir. Tangos, Fandangos de Huelva gibi…
CANTE GRANDE: “Büyük şarkı” denilen Cante grande, genel flamenko sınıflarının ilkidir. Flamenko tarihinin en eski zamanlarına dayanır.
CANTE JONDO: “Derin şarkı” olarak bilinen Cante jondo en ciddi tarzdır. Ölüm, keder ve din gibi konuları ele alır. “Koma” denilen yarım aralıntak küçük aralıktaki seslere de yer veren bu tarz ritm açısından da diğerlerinden daha zor ve karmaşıktır.
CAÑA: En eski flamenko şarkılarından biridir. Flamenkonun anası olan soleanın oluşumunu sağlayan bir makam olduğu kabul edilmektedir.
CANTIÑAS: İki anlamı varıdır. Bunlardan ilki Cadiz kentinin şarkılarından olan ve alegriası da içine alan bir tarz. İkincisi de alegriasın Do majör tonundan (Capo kullanarak) çalınışı.
CAPIROTE : İşaret parmağıyla rasgueado yapılırken aynı anda yüzük parmağıyla golpe vurulması.
CARACOLES: Cantiñas grubuna ait bir makam formu. 19.yy ortalarında Cadiz’de ortaya çıkmıştır. Asıl gelişimi Madrid’te olmuştur.
CARCELERAS: Hapisane şarkıları. Ayrıca bir tonlama geçidi.
CARTAGENERA: Fandango kökenli olan makam adını “Cartagena” dan alır.
CASTAÑET: İçi oyuk ağaçtan yapılma, genelde başparmağa takılıp avuç aiçiyle çalınan ritm çalgısı.
CEJILLA: (Capo veya kelepçe). Gitarda transpoze için kullanılan, gitarın sapına takılan ve bare görevi gören araç.
CHUFLAS: Tasasız bir Tanguillo ile vurguları kendiliğinden oluşan bir tarz.
CIFRA: Tablature.
CLAVIJAS: Gitardaki eski geleneksel ağaçtan yapılma burgular.
CLAVIJEROS: Günümüzde kullanılan metalden yapılma mekanik burgular.
COLOMBIANA: Kolombia müzik ve ritmlerinin etkisile oluşmuş bir makam formu.
COMPÁS : Flamenko müziğinde kullanılan zaman ölçütü. Flamenko compas iki ayrı zamandan meydana gelir. (6/8 , 3/4 lün compas gibi) Bunlar toplam dört ölçü olarak çalınır yani esasında 3/4 lük compas 12/8 liktir. Bunun sebebi de flamenko müziğinin vurgu dağılımının 12/8 lik ölçüye sığmasıdır.
CONTRA-TEMPO: Senkop.
COPLA: Dize, mısra. Ayrıca Fondango ve Sevillanas için de farklı kıtaları anlatmak için kullanılır.
CUADRO: Grup, topluluk.
CUADRO FLAMENCO: Flamenko şarkıcılarının, dansçılarının biraraya gelerek oluşturdukları grup.
CUEDRA: Tel, gitar teli.

DANZA MORA: Literatürde “Moorish dansı” olarak geçer.Ağırlıklı olarak arap etkisi görünür. Çoğu kez danssız çalınır.
DESPLANTE: Dans içerisindeki şiddetli duruşlar, sert bir tefekkür hali.
DUENDE : Flamenkoda müziğin etkisiyle kendinden geçilen an.

ENSAYO: Prova.
ENTRADA: Başlamak. Dansçının girişi.
ESCOBILLA: Dansta sadece ayak hareketlerinin olduğu bölüm. Genellikle Alegria ve Solea por Buleria’da. Gitarda ise trienda çalışı, çekerek çalmak.

FALDA : Etek, eteklik, dansçının eteği.
FALSETA : Gitarda ritm partilerinin arasında çalınan solo pasajlar, melodik çeşitlemeler.
FALSETE : Yükseğe çıkılan ses.
FANDANGOS: Eski Endülüs kültürünün şarkı ve danslarından. Kökeni çok eskiden yaşanmış küçük Arap akınlarına dayanmaktadır.
FANDANGOS DE HUELVA: Fandango dansı ve şarkısının İspanya’nın Huelva şehrinde icra edilen tarzı.
FANDANGO GRANDE: Soyut bir şarkı olan Fandango Grande normal Fnadangodan daha farklı bir compas ile icra edilir.
FANDANGUILLOS: “Küçük Fandango” anlamına gelen bu şarkı Cante chico sınıfına girer, kırsal yaşam ve eğlence konularını işler.
FARRUCA: Dramatik erkek dansına dayanan bu makamda 4/4 lük ölçü kullanılır. Yakın tarihlerde görülmeye başlamıştır. Portekiz kökenlidir.
FERIA: Tatil günü, panayır.
FIESTA: Parti, eğlence.
FLAMENCO : Bakınız tarihçeye.
FLAMENCO PURO: Saf, geleneksel Flamenko.
FLOREO : Ellerin hareketi.
FUERTES: Sert, kalın, kaba.

GARROTIN: Hem duygusal hem de neşeli olan bu şarkı 2/4 lüktür.
GITANA: İspanyolca’da bayan çingene.
GITANO: İspanyolca’da erkek çingene.
GOLPADOR: Gitarın üzerine vurma.
GOLPE : Dansta ayağın tüm tabanının yerle temas ettiği vuruşun adı. Gitarda; yüzük parmağı ile gitarın göğsüne yapılan vuruş.
GRANADINAS: Granadina kentine özgü bir makam.
GRANDE TRAGİC : Sıkıntılı, trajik ritimler. • GUAJIRAS: Küba kökenli flamenko makamlarından.
GUITARRA: Gitar.

HUESO: Gitarın sapında bulunan kemikten yapılmış köprü, eşik.

J

JABERA: Nadiren çalınan bir Fandango Grande.
JALEOS: Onaylama ifadesi, cesaret verme, teşvik etme. (Ole, Ale, Bien vs)
JUERGA: İçkili eğlence, festival.

LETRA: Şarkı sözleri, dizesi.
LIVIANAS: Seyrek yorumlanan bu şarkı siguiriyas compas ile icra edilir.
LLAMADA: Çağırma. Dansta yeni bir bölümün başlangıcını haber veren hareket serisidir. 1’de başlar, 10’da biter.

MALAGUEÑAS: Önemli Flamenko makamlarından biridir.
MANTON : Uzun püsküllü şal.
MARCAJE : Yürüyüş adımları. 12 ölçülü danslarda 12’de başlar, 10’da biter.
MARTILLO: Çekiç. Gitarda golpe tekniğine alternatif olarak kullanılan bir teknik.
MASTIL: Gitarın boyun kısmı.
MAYOR: Majör ton.
MENOR: Minör ton.
MILONGA: Arjantin kökenli bir şarkı.
MINERA: “Minero” kelimesinden türemiştir. Cantes de Levante, lenvante bölesinin şarkılarından biri olarak bilinir.
MIRABRAS: “Cantinas” türünün şarkılarındandır.
MUJER : Kadın.
MURCIANA: Levante bölgesine ait bir şarkıdır.

NANA : Ninni.

PALILLOS: Küçük uzun tahta parçaları. Puro flamenkoda kullanılmıyordu.
PALMAS: Şarkının veya dansın ritmine göre alkış yapma.
PALO : Tüm Flamenko makamlarına verilen ad.
PALO SECO : Gitar olmadan şarkı söyleme, yorumlama.(to capella)
PAYO: Çingene olmayan.
PETENERAS: Hüzünlü bir yapıya sahip olan bu makam 6/8 ve 3/4 lük guajiras gibi bileşik compas ile icra edilir. Adını, Jerez de la Frontera yanında bulunan Paterna de Rivera dan almıştır.
PICADO : Sağ elin işaret ve orta parmağının telleri apoyando olarak sırayla çalması.
PITOS: Dansta ve şarkıda ritme uygun olarak parmak şıklatmak.
PLANTA : Dansta ayağın ön kısmının yerle temas ettiği vuruşların adı. • POLO : Soleares ailesinden bir makam.
PUENTE: Köprü, eşik.
PUNTA : Dansta ayağın ön ucuyla yapılan vuruş.

QUEJİO : Keder, hüzün.

RASGUEADO : Gitarda tellere sağ elin çeşitli parmak kombinasyonlarıyla vurulması ile yapılan tekniktir.
REDOBLE: 4 ya da 5 tempoyu 1 veya 2 ye sıkıştırmak.
REDONDA : Flamenkoda ses, flamenko sesi.
REMATE: Kapanış. 12’lik kompaslarda genellikle 10’da, Tangos gibi 4’lük kompaslarda 3’tedir.
ROMANES: İspanyolca olmayan çingene dili.
ROMERAS: Cantiñas grubuna ait bir makam.
RONDENA: 1. Malaga’daki Ronda’nın dağlarına ait olan makam, şarkı. 2. Ramon Montoya ‘nın eseri olan gitar için özel olarak oluşturulmuş müzikal form.
RUMBA: Popular latin ritmi. Kökü Küba’nın şeker ve muz plantasyonlarına dayanır.

SALIDA: Çıkış. Dansçının çıkışı.
SERRANAS: 19. yüzyıla dayanan bir şarkı türü.
SEVILLANAS: Castilian kültürüne dayanan, Sevilla kentinden doğan bir dans ve şarkı formu.
SIGUIRIYAS: Kökü çok eski çingene kültürüne dayanan bir makamdır. Ancak Castilya bölgesinde de kullanılmaktadır.
SILENCIO : Müziğin hafif çalındığı, melodik bir dans bölümüdür. Dansçı bu bölümde ayak vuruşları yapmaz, yumuşak hareketlerle dans eder. Sessizlik bölümü olarak da adlandırılır.
SIN APOYAR : Tellere parmakları yaslamadan çalmak, arpej.
SOLEA: Esası “Soleares” olan Flamenko’nun anası olarak kabul edilen köklü bir makam ve şarkı formu. 12 zamanlıdır. Aksanlar 3-6-8-10-12’dedir.
SORDAS: Sessiz hafif el çırpmaları.

TABLAO: Sahne hayatı, Flamenko müziği ve dansı icra edilen cafe ve gece klüpleri.
TACAOR : (Tocaor) Flamenko gitar çalan.
TACON: Topuk, ökçe. Dansta ayağın topuk kısmının yerle teması.
TAMBOR: Davul.
TANGOS: Neşeli ve hareketli 4/4 lük dans ve makam formu.
TANGUILLO: Tangos’un daha hafif bir varyasyonu olan Tanguillos, Cadiz kökenlidir.
TAPA: Gitarın göğüs tahtası.
TARANTAS: Miner tarzına ait bir makam formudur.
TARANTOS: Tarantas’ın dans edilen şeklidir ve 2/4 lük olarak çalınır.
TEMPLE: Yumuşatmak, ayarlamak.
TIENTOS: Köklü bir makam ve şarkı formu. Tientos için “Eğer Solea flamenkonun anasıysa, Tientos da babasıdır” sözü söylenmektedir.
TIENTOS POR ZAMBRA: Tientos’un hızlı varyasyonudur 4/4 lük olarak yazılır.
TIPLES: Tiz ses veren teller.
TIRANDO: Telleri çekerek çalmak.
TONAS: Tonada kelimesinden türemiştir. Anlamı akort ya da popüler basit flamenko şarkısı.
TONO: Ton, gam.
TOQUE : 1.Gitar çalmak, 2. Gitarda flamenko yorumlamak, 3. Flamenko müziğinin heyecan ve coşkusu.
TOQUE LIBRE: Gitarda serbest compas ile zamanlama düzeni olmadan yapılan çalınış. En çok kullanılanlar Fandangos Grandes, Malagueña, Granadinas, Tarantas ve Rondeña dır.
TRASTE: Gitarda perde.
TREMOLO: Gitar tekniği. Başparmak bas notaları verirken diğer parmaklar da sırayla “i a m i” şeklinde tiz telleri teker teker hızlı bir şekilde çalar.

VERDIALES: Malaga Fandango’sunun tasasız bir varyasyonu olan Verdiales ismini Los Versiales kasabasından almıştır.
VITO: Eski Endülüs kültürüne ait bir makam ve şarkı formu olan Vito 3/4 lük olarak yazılır.

ZAMBRA: Granada çingenelerinin neşeli danslarındandır. 9.yy’da görülmeye başlamıştır. Yaratıcısı Ali Bin Ziryab olarak bilinmektedir.
ZAPATEADO: Eskiden kalma zor bir dans olan zapateado için bir erkek bir de bayan dansçı ve biraz da hayal gücü gerekir. Ayrıca ayakların yere vurularak yapıldığı hareketlerin genel ismidir.
ZAPATOS: Ayakkabı. (Çoğul olarak kullanılır)
ZORONGO: Çok eski bir folk şarkısı olan Zorongo, Garcia Lorca tarafından yeniden ele alınmıştır.

Kaynak:

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23311983.2016.1260825

https://theculturetrip.com/europe/spain/articles/the-history-of-flamenco-dance/

https://flamencoistanbul.com/flamenko-hakkinda/flamenko-sozlugu/